حقوق جنگ و نقض آن توسط اسرائیل، میرمسعود حسینیان، شرق

خلاصه خبر
۱ به لحاظ قوانین بین المللی طرفین درگیر مجاز به استفاده از هرگونه سلاحی در جنگ های خود نیستند و لذا استفاده از سلاح هایی كه باعث جراحات شدید می شوند در كنفرانس ۱۸۹۹ لاهه ممنوع شده است.
۲ طبق قوانین بین المللی عملیات جنگی محدود به افرادی خاص شده و موارد جزء آن منع گردیده است مثل حمله به افرادی كه مستقیما در جنگ شركت نداشته و اسلحه خود را به زمین گذاشته اند.
۳ تمامی این قواعد و مقررات حقوق جنگی از سوی رژیم صهیونیستی زیر پا گذاشته شده است.
در كنوانسیون ها و پروتكل های مختلف و نیز در قراردادهای بین المللی گوناگون، مواردی از حقوق انسانی و بین المللی آمده است كه نقض هر كدام از آنها به عنوان جرم و جنایت بین المللی محسوب می شود كه از جمله آنها كشتار و قتل عام مردم بی گناه، حمله به مناطق مسكونی و غیرنظامی و بیمارستان ها، استفاده از سلاح های كشتارجمعی و... را می توان برشمرد كه تمامی این موارد بیش از آن، در تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی علیه لبنان پیاده شده است.
در این گزارش به بررسی مختصری از قواعد و قوانین كلی مربوط به جنگ ها می پردازیم. در آغاز متن قرارداد بین المللی جلوگیری از كشتارجمعی ژنوساید مورخ ۹ دسامبر ۱۹۴۸ را می آوریم كه در آن، از این موضوع به عنوان یك جنایت بین المللی نام برده شده است و سپس مطالبی دیگر در این مورد را مرور می كنیم:
قرارداد بین المللی جلوگیری از كشتار جمعی ۹ دسامبر ۱۹۴۸
«طرف های متعاهد، با در نظر گرفتن اینكه مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامه شماره ۱ ۸۶ مورخ ۱۱ دسامبر ۴۶ اعلام داشته كه كشتار جمعی یا ژنوساید جنایتی نسبت به حقوق بین الملل و برخلاف روح و مقصد سازمان بوده و دنیای متمدن چنین عملی را محكوم می كند و با اذعان به اینكه در تمامی دوره های تاریخ، این عمل خسارات فراوانی به عالم بشریت وارد ساخته است و با اطمینان به اینكه برای رهایی بشریت از چنین بلیه وحشتناكی، همكاری بین المللی ضرورت دارد در مراتب ذیل توافق كردند:
ماده اول: طرف های متعهد تصدیق و تاكید می كنند كه ژنوساید اعم اینكه در موقع صلح صورت گیرد یا در زمان جنگ انجام شود، به موجب حقوق بین الملل جنایت محسوب می شود و لذا، تعهد می كنند كه از آن جلوگیری و مرتكب آن را مورد مجازات قرار دهند.
ماده دوم: در این قرارداد مفهوم كلمه ژنوساید، یكی از اعمال مشروح زیر است كه به نیت نابودی تمام یا قسمتی از گروه ملی، قومی، نژادی یا مذهبی صورت می گیرد:
۱ قتل اعضای گروه.
۲ صدمه شدید نسبت به سلامت جسمی یا روحی افراد آن گروه.
۳ قراردادن عمدی گروه در معرض وضعیت زندگانی نامناسبی كه منتهی به زوال و نابودی قوای جسمی، كلی یا جزیی آن شود.
۴ اقداماتی كه به منظور جلوگیری از توالد و تناسل آن گروه صورت گیرد.
۵ انتقال اجباری اطفال آن گروه به گروه دیگر.
ماده سوم: اعمال زیر مشمول مجازات خواهد شد:
۱ ژنوساید كشتار دسته جمعی
۲ تبانی به منظور ارتكاب ژنوساید
۳ تحریك مستقیم برای ارتكاب ژنوساید
۴ شروع به عمل كشتار جمعی
۵ شركت در جرم كشتار جمعی
ماده چهارم: اشخاصی كه مرتكب ژنوساید یا اعمال مشروحه در ماده سوم شوند، اعم از اینكه اعضای حكومت یا مستخدمین دولت یا اشخاص عادی باشند، مجازات خواهند شد.»
قوانین كلی و مقررات مربوط به جنگ
برخی از قواعد اصول مربوط به حقوق جنگ براساس رفتار دولت ها و در جریان نبردها شكل گرفته و در اثر تكرار آن به صورت عرف لازم الاجرا درآمده است و لكن بخشی دیگر از حقوق جنگ و به طور عمده حقوق قراردادی جنگ، پس از وقوع جنگ ها و با توجه به تجارت حاصله از آنها تدوین شده اند مانند تهیه و تصویب كنوانسیون های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ كه با توجه به تجارب جنگ دوم فراهم شد.
به طور كلی قواعد مربوط به جنگ، سه نوع محدودیت را برای عملیات نظامی در نظر گرفته اند:
الف محدودیت میدان عملیات جنگی
بر این اساس، حمله به برخی اماكن و گلوله باران آنها در جریان جنگ ممنوع است كه این ممنوعیت شامل مناطق مسكونی، بیمارستان ها، مدارس، مناطق غیرنظامی و آثار فرهنگی تاریخی و... می شود:
ماده ۲۵ قرارداد چهارم لاهه:
«بمباران یا حمله به شهرها، روستاها، مناطق مسكونی و ساختمان های بی دفاع ممنوع است.»
قطعنامه ۳۰ سپتامبر ۱۹۳۸ مجمع عمومی جامعه ملل كه به اتفاق آرا تصویب شده است، «هرگونه حمله عمدی علیه جمعیت غیرنظامی، نقض مسلم حقوق بین الملل است.»
ب محدودیت سلاح هایی جنگی:
به لحاظ قوانین بین المللی طرفین درگیر مجاز به استفاده از هرگونه سلاحی در جنگ های خود نیستند و لذا استفاده از سلاح هایی كه باعث جراحات شدید می شوند در كنفرانس ۱۸۹۹ لاهه ممنوع و ممنوعیت استفاده از گازهای سمی و خفه كننده در پروتكل ۱۹۲۵ ژنو به تصویب رسید.
ماده ۲۵ پروتكل الحاقی كنوانسیون ژنو:
۱ در هر مناقشه مسلحانه، طرفین مناقشه در انتخاب شیوه ها و وسایل جنگی نامحدود نمی باشند.
۲ به كار بردن اسلحه و موشك ها و وسایل و آلات جنگی از نوعی كه منجر به وارد آوردن صدمات بیش از حد و آسیب غیرلازم گردد ممنوع است.
ج محدودیت عملیات جنگی به افراد رزمنده و استثنا شدن مابقی افراد
طبق قوانین بین المللی عملیات جنگی محدود به افرادی خاص شده و موارد جزء آن منع گردیده است مثل حمله به افرادی كه مستقیما در جنگ شركت نداشته و اسلحه خود را به زمین گذاشته اند یا افرادی كه به هر علت بیماری، جراحت، بازداشت و... قادر به جنگ نباشند.
مواردی نیز چون برخورد صحیح و درست با سربازان زخمی و اسیر در موازین بین المللی همچون قرارداد سوم ژنو ۱۹۴۹ در مورد نحوه چگونگی برخورد با اسرای جنگی آمده است.
در مجموع حقوقدانان معتقدند كه این چهار قاعده مهم در كلیه جنگ ها حاكمیت دارد:
۱ مقررات كنوانسیون های ژنو ۱۹۴۹ درخصوص ممنوعیت حمله به بیمارستان ها و اماكن غیرنظامی
۲ مقررات كنوانسیون لاهه ۱۹۰۷ و پروتكل ۱۹۲۵ ژنو درخصوص ممنوعیت استعمال سلاح های شیمیایی و باكتریولوژیك
۳ مقررات ماده ۲۵ كنوانسیون شماره چهار لاهه ۱۹۰۷ درخصوص ممنوعیت حمله و گلوله باران شهرها، روستاها و اماكن مسكونی
۴ مقررات كنوانسیون های ژنو ۱۹۴۹ پیرامون مصونیت هواپیماهای بیمارستانی و نیز مقررات مربوط به حمایت از افراد غیرنظامی در جنگ ها این قواعد مهم حقوقی و سایر قواعد عرفی و قراردادی جنگ، جهت تامین چهار هدف است:
۱ رعایت ملاحظات انسان دوستانه در جنگ مثل پروتكل ۱۹۲۵ ژنو
۲ حمایت از اماكن غیرنظامی در جنگ مثل پروتكل های الحاقی به كنوانسیون ژنو
۳ حمایت از غیرنظامیان در جنگ مثل كنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹
۴ محدود كردن جنگ به دول متخاصم و جلوگیری از گسترش آن به دول بی طرف اعلامیه پاریس ۱۸۵۶ و اعلامیه لندن ۱۹۰۹
نكته قابل ملاحظه این است كه تمامی این قواعد و مقررات حقوق جنگی از سوی رژیم صهیونیستی زیر پا گذاشته شده است ولی متاسفانه حتی با یك برخورد قانونی هم مواجه نشده و تمامی قطعنامه های سازمان ملل هم توسط آمریكا وتو شده است
جهت غنای بیشتر موضوع به طور فهرست وار برخی از اعلامیه ها و قراردادهایی كه از نیمه دوم قرن ۱۹ درباره حقوق جنگ تنظیم شده و منابع قراردادی آن را تشكیل می دهد ذكر می كنیم:
۱ اعلامیه پاریس ۱۶ آوریل ۱۸۵۶ در مورد قواعد جنگ دریایی
۲ اعلامیه سن پطرزبورگ ۱۱ دسامبر ۱۸۶۸ در مورد ممنوعیت استعمال پروژكستیل در جنگ
۳ اعلامیه دوم لاهه ۱۸۹۹ در مورد گازهای خفه كننده
۴ اعلامیه لاهه ۱۹۰۷ درخصوص ممنوعیت استعمال گلوله های آتش زا
۵ اعلامیه لاهه ۱۹۰۷ در مورد ممنوعیت استعمال پروژ كستیل های سمی خفه كننده
۶ كنوانسیون لاهه ۱۹۰۷ درخصوص مقررات كار گذاشتن مین های زیردریایی خودكار
۷ پروتكل ژنو ۱۹۲۵ در مورد ممنوعیت به كارگیری سلاح های شیمیایی و گازهای خفه كننده
۸ كنوانسیون های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ درخصوص نحوه رفتار با اسرای جنگی و مجروحین
۹ كنوانسیون لاهه ۱۹۵۴ در مورد حمایت از آثار فرهنگی و تاریخی در زمان جنگ
۱۰ كنوانسیون ۱۹۷۷ سازمان ملل درخصوص ممنوعیت استفاده از تكنیك های نظامی كه موجب تغییر محیط زیست می شود
۱۱ پروتكل اول ژنو ۱۹۷۷ الحاقی به كنوانسیون ۱۹۴۹ در حمایت از قربانیان جنگی
۱۲ قواعد ۱۹۷۸ صلیب سرخ درخصوص تسری قواعد انسان دوستانه در جنگ های مسلحانه۱
ممنوعیت حمله به مناطق مسكونی در حقوق جنگ
پس از جنگ جهانی اول و با توجه به نتایج تلخ آن تلاش های زیادی جهت تدوین حقوق و حمایت از افراد غیرنظامی به عمل آمد از جمله «كنفرانس واشینگتن درخصوص محدودیت تسلیحات» كه در ماده ۲۴ بخش دوم آن آمده است:
«بمباران هوایی صرفا علیه اهداف زیر مجاز است: نیروهای نظامی، تاسیسات و انبارهای نظامی، كارخانجات مهم و مراكز تولید تسلیحات، مهمات یا شخصا تداركات نظامی، خطوط ارتباطی یا حمل ونقل كه برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار می گیرد.» در بخش سوم همین ماده توضیح می دهد كه: «بمباران شهرها، دهكده ها، مناطق مسكونی و ساختمان هایی كه در مجاورت عملیات زیرزمینی قرار دارند، ممنوع است.» و «در مواردی كه نحوه استقرار اهداف نظامی كه در بخش دوم مشخص شده به گونه ای باشد كه بمباران آنها به طور مشخص امكان پذیر نباشد، بمباران آنها ممنوع است.»
در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۱۹۳۸ مجمع عمومی جامعه ملل طی قطعنامه ای كه به اتفاق آرا تصویب شد اعلام داشت: «هرگونه حمله عمدی علیه جمعیت غیرنظامی، نقض مسلم حقوق بین الملل است.»۲
تعریف تجاوز به موجب قطعنامه ۱۰۷۴ سازمان ملل متحد
ماده۱: تجاوز عبارت است از كاربرد نیروی مسلح به وسیله یك دولت علیه حاكمیت، تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دولت دیگری، یا به هر طریق دیگری كه منافات با منشور ملل متحد داشته باشد.
ماده ۳: هر یك از اعمال ذیل اعم از اینكه اعلان جنگ شده باشد یا نه، در صورتی كه منطبق با مقررات پیش بینی شده در ماده۲ باشد موجب تحقق شرایط یك عمل متجاوزانه می شود:
الف تهاجم یا حمله به سرزمین دولتی به وسیله نیروهای مسلح دولت دیگری یا هر نوع اشغال نظامی ولو موقت كه ناشی از چنین تهاجم یا حمله ای باشد.
ب بمباران سرزمین یك دولت به وسیله نیروهای مسلح دولت دیگر.
ج محاصره بنادر یا سواحل یك دولت توسط نیروهای مسلح دولت دیگر.
د حمله نیروهای مسلح یك دولت علیه نیروهای مسلح زمینی، دریایی یا هوایی كشوری دیگر.
ماده ۵ : هیچ گونه ملاحظه سیاسی، اقتصادی یا نظامی نمی تواند عمل تجاوز را توجیه كند.۳

به عنوان آخرین نكته مواد ۷۶ و ۷۷ پروتكل های الحاقی كنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو ژوئن ۱۹۴۷ در مورد حمایت از زنان و كودكان را ذكر می كنیم.
ماده ۷۶: حمایت از زنان
۱ زنان مورد احترام مخصوص قرار دارند و به ویژه در برابر تجاوز به عنف، فحشای اجباری و سایر اشكال تجاوز ناشایست، حمایت خواهند شد.
۲ وضع زنان باردار و مادران دارای فرزند متكی به آنان كه به دلایلی مربوط به مناقشه و درگیری مسلحانه، دستگیر، بازداشت و یا توقیف می شوند، در حداكثر اولویت مورد بررسی قرار می گیرد.
ماده ۷۷: حمایت از كودكان
۱ كودكان مورد احترام قرار دارند و در برابر هر شكل از تجاوزات ناشایست حمایت خواهند شد.
خلاصه و نتیجه:
خلاصه مطلب اینكه با توجه به قوانین و مقررات بین المللی و حقوق جنگ تمامی موارد و روش های مورد استفاده رژیم صهیونیستی در بمباران مناطق مسكونی، پل های ارتباطی، بیمارستان ها، مناطق غیرنظامی، حمله به زنان و كودكان بی گناه كه تنها بخشی از آنها در وسایل ارتباط جمعی منعكس می شود، نص صریح و مصداق بارز جنایت و تجاوز بین المللی است كه طبق قواعد حقوقی اعم از عرفی و قراردادی محكوم است ولی متاسفانه سكوت و شاید همراهی مجامع بین المللی و كشورهای جهانی هر روز باعث تجری این رژیم و افزایش تجاوزات آن به لبنان و كشتار بی گناهان می شود.

پی نوشت:
۱ سعید میرزایی، ضرورت توسعه و تدوین حقوق بین الملل جنگ تجارب جنگ تحمیلی، مجله سیاست خارجی وزارت خارجه، سال دوم شماره ۶.
۲ صفت الله طاهری شمیرانی، مقاله حمله به مناطق مسكونی، كنفرانس بین المللی تجاوز و دفاع مرداد ۶۷، تهران.
۳ دفتر حقوقی وزارت امور خارجه، تحلیلی بر جنگ تحمیلی رژیم عراق بر علیه جمهوری اسلامی ایران.