توافقنامه ژنو، از حرف تا عمل، احمد زيدآبادي، شرق

جريان صلح در خاورميانه طي سه سال اخير در صحنه عمل به افتضاح ترين حد خود رسيده، اما از جنبه رواني به پيشرفت هاي عميق وناپيدايي دست يافته است. ويژگي هاي صحنه عمل براي همه روشن است: اشغال دوباره شهرهاي فلسطيني، محاصره، كشتار، بازداشت و ايجاد محيطي سرشار از سركوب و نفرت. اما اين درست چيزي است كه در دو سوي ماجرا بيش از اين قابل تحمل نيست. آبراهام بورگ _ رئيس پيشين مجلس اسرائيل و از چهره هاي سرشناس حزب كارگر _ در واكنش به شرايط غيرانساني تحميل شده بر غيرنظاميان فلسطيني تأكيد مي كند كه از خشم و رنج، شب ها خواب به چشمش راه ندارد. رئيسان سابق شين بت _ سازمان امنيت داخلي اسرائيل- در نامه اي سرگشاده شارون را سرزنش مي كنند كه با تحقير روزافزون فلسطيني ها، بمبي ساعتي را به كار انداخته است. ايهود اولمرت _ شهردار سابق بيت المقدس و معاون كنوني نخست وزير _ از چشم پوشي احتمالي فلسطيني ها براي تشكيل كشور مستقل و تقاضاي آنها براي دريافت تابعيت اسرائيلي به وحشت افتاده و به منظور جلوگيري از اين حادثه كه مي تواند تركيب جمعيتي اسرائيل را به نفع اعراب به هم بزند، خواستار اقدام هاي يكجانبه براي جدا كردن فيزيكي يهوديان از فلسطينيان مي شود. خاخام اريك يوفي رهبر يهوديان اصلاح طلب آمريكا با صداي بلند اعلام مي كند كه از اين پس در برابر اقدامات سركوبگرانه دولت افراطي شارون سكوت نخواهد كرد.موشه يعالون رئيس ستاد ارتش اسرائيل نيز كه در شمار تندروهاست، سياست نظامي دولت شارون را عامل گسترش «تروريسم» و حمايت مردم فلسطين از عمليات انتحاري مي شمارد.

در اين ميان، عده اي از چپگرايان اسرائيل به رهبري يوسي بيلين _ معمار قرارداد اسلو و شخصيت معروف حزب كارگر كه سال پيش به حزب مرتز پيوست _ وارد عمل شده و از طريق گفت وگوهاي طولاني با همتايان فلسطيني خود از جمله ياسر عبدربه _ وزير اطلاع رساني دولت خودگردان كه عضو سابق جبهه دموكراتيك براي آزادي فلسطين و از دوستان و همفكران نزديك ادوارد سعيد به شمار مي رود _ و شماري از رهبران الفتح، توافقنامه اي را براي حل نهايي كشمكش خاورميانه تنظيم كرده اند كه ديروز در ژنو با حضور جمعي از روشنفكران و سياستمداران بين المللي به امضاي دو طرف رسيد. براساس توافقنامه ژنو، طرف اسرائيلي پذيرفته است كه با برچيدن بخش اعظم شهرك هاي يهودي نشين، تمام نوار غزه و 5/97 درصد كرانه باختري را به فلسطينيان بازگرداند تا كشور مستقل خود را در آن بنا نهند و در ازاي 5/2 درصد باقي مانده خاك كرانه باختري نيز در جنوب نوار غزه زمين در اختيار فلسطيني ها قرار دهد. دو طرف در عين حال به مصالحه تاريخي بي سابقه اي نيز دست زده اند.

طرف فلسطيني از حق بازگشت آوارگان فلسطيني به زادگاه خود _ اسرائيل _ به گونه اي تلويحي صرف نظر كرده و خواستار اسكان آوارگان در كشور مستقل فلسطيني و يا محل اقامت كنوني آنان و يا هر نقطه اي ديگر از جهان شده است. در مقابل طرف اسرائيلي تعهد كرده است كه شهر باستاني بيت المقدس _ بخش شرقي شهر _ را كه مهمترين اماكن مذهبي سه دين توحيدي اسلام، مسيحيت و يهوديت در آن واقع است، به عنوان پايتخت كشور فلسطيني به رسميت شناسد.

توافقنامه ژنو، واكنش هاي متفاوتي را در جامعه اسرائيل و فلسطين برانگيخته است. ياسر عرفات رئيس دولت خودگردان به طور اصولي با توافقنامه موافقت كرده، اما در عين حال حاضر نشده است، موافقت خود را به طور كتبي به تنظيم كنندگان اعلام كند. بخشي از رهبري جنبش الفتح نيز اين موضوع را دليل ترديد ابوعمار درباره توافقنامه صلح ژنو دانسته و همصدا با حماس، اعتراض خود را در مخالفت با توافقنامه علني كرده است. همين مسئله باعث شد كه اعضاي ارشد الفتح _ كه در تنظيم توافقنامه نقش داشته اند _حاضر نشدند براي امضاي توافقنامه به ژنو بروند. در سمت اسرائيل، آريل شارون سرسختانه به ستيز با توافقنامه ژنو برخاسته و چپگرايان باني اين توافق را به «خنجر زدن از پشت» به دولت اسرائيل متهم مي كند. بسياري ديگر از اسرائيلي ها نيز با شارون هم صدايند حتي شيمون پرز رهبر حزب كارگر هرچند با لحني آرام تر و مسالمت جوتر. با اين همه، نظرسنجي منابع بي طرف و مستقل نشان مي دهد كه حدود 56 درصد فلسطيني ها و 54 درصد اسرائيلي ها از توافقنامه ژنو حمايت مي كنند. در عين حال، احتياط نخست دولت هاي غربي در واكنش به توافقنامه به مرور جاي خود را به جانبداري از آن داده و تاكنون كالين پاول وزير خارجه آمريكا و توني بلر نخست وزير انگليس از توافقنامه ژنو حمايت كرده اند، گو اينكه اين حمايت موضع رسمي آمريكا و انگليس محسوب نمي شود.

آيا اين نوع حمايت ها از توافقنامه مي تواند راه را براي عملي شدن آن باز كند؟ بسياري از تحليلگران در اين باره ترديد جدي دارند و براين عقيده اند كه حتي اگر چپگرايان اسرائيلي به قدرت هم برسند، توانايي لازم را براي برچيدن شهرك هاي يهودي نشين ندارند و چنين اقدامي فقط از شخص شارون برمي آيد! افزون بر اين، مخالفت گروه هاي اسلامگرا و بخشي از جنبش الفتح نيز امكان حمايت رسمي و قطعي دولت خودگردان فلسطين را از توافقنامه با مشكل روبه رو مي كند.صرف نظر از آنكه توافقنامه ژنو در عمل چه سرنوشتي پيدا كند، يك نكته كاملا واضح است و آن اينكه حداكثر امتيازي كه دو طرف مي توانند به يكديگر پيشنهاد كنند، همين است و پيمان نهايي بين اسرائيل و فلسطيني ها نمي تواند از چارچوب توافقنامه ژنو فاصله داشته باشد.