 |
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
||
|
||||||
 |
 |
 |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
||||||
|
|
|
|
|||
تهران- خبرگزاري كار ايران
جنبش دانشجويي ايران مانند هر خرده جنبش ديگر با تغيير در عرصه سياست، تغيير كرده است، البته تحول در اين جريان همواره برتمام خرده جنبشهاي ديگر تأثير گذاشته است.
بر اين اساس خبرگزاري كار ايران "ايلنا"، قصد دارد با بازخواني تحولات به وجود آمده در مهمترين تشكل فعال اين جريان يعني دفتر تحكيم وحدت، عوامل تغييرات بوجود آمده در اين تشكل دانشجويي را در 27 سال پس از پيروزي انقلاب شناسايي كند.
علي افشاري؛ عضو شوراي مركزي دفترتحكيم وحدت و از فعالان دانشجويي دهه اخير به بازنگري و تحليل رفتار سياسي اين تشكل دانشجويي پرداخته است.
متن گفتوگوي ميثم احمديان، خبرنگار" ايلنا" با علي افشاري در پي ميآيد:
ايلنا: دفتر تحكيم وحدت به عنوان پيشتاز جريان دانشجويي در اين 27 سال پس از انقلاب ايران، با ايجاد تغيير در عرصه سياسي دچار تغيير شده است، در ابتداي گفتوگو در باره سير اين تغييرات توضيح بدهيد؟
افشاري: بازخواني سير تحولي دفتر تحكيم وحدت يكي از مباحث بسيار مهم در شرايط كنوني جامعه است و شناخت درست و صحيح از موقعيت جنبش دانشجويي و بازخواني تجارب دفتر تحكيم وحدت و سير تحولات آن ضروري به نظر ميرسد. تحولات در دفتر تحكيم وحدت را ميتوان به دو قسمت كلي يعني؛ قبل و بعد از سال 1368، ( از ابتداي انقلاب تا سال 68) و از سال 68 تا حال حاضر تقسيمبندي كرد. البته اين دو دوره تفاوتهاي جدي با يكديگر دارند، تفاوتها آنقدر زياد است كه شايد هيچ نوع پيوستگي بين اين دو دوره ديده نشود و مشكل بتوانيم بين اين دو دوره پيوستگي را ببينيم.
ايلنا: دفتر تحكيم وحدت هيچگاه از انجمنهاي اسلاميدانشجويان جدا نبوده است، پايهگذاري اين اتحاديه همين انجمنهاي اسلامي بودند، ابتدا كمي درمورد چگونگي فعاليت اين تشكل دانشجويي توضيح بدهيد؟
افشاري: ريشه فعاليت انجمنهاي اسلامي دانشجويان به دوران قبل از انقلاب اسلامي برميگردد. اين تشكل در دوران قبل از پيروزي انقلاب به همت مهندس بازرگان گرايشهاي نوگراي مذهبي را در دانشگاه راهاندازي كرد، البته در ابتدا فعاليت اين تشكل سبقه فرهنگي داشت و محور فعاليت و نقطه عظمت فعاليت اين تشكل، آشتي بين "سنت و تجديد" و "دين و علم" بود، اما بعدها انجمنهاي اسلامي مانند ساير جريانها و جنبشهاي اجتماعي درگير فعاليت سياسي شدند و تا بهمن 57 رويكردي انقلابي پيدا كرد.
ايلنا: چگونه پس از انقلاب اسلامي ايران از اتحاد انجمنهاي اسلاميدانشجويان دفتر تحكيم وحدت شكل گرفت؟
افشاري: پس از پيروزي انقلاب اسلامي دستهبنديها و طيفهاي مختلفي در سطح جامعه پديد آمد، در آن مقطع يك طيف از فعالين مذهبي وقت در دانشگاهها، حول برنامهها و انديشههاي بنيانگذار جمهوري اسلامي جمع شدند و "اتحاديه انجمنهاي اسلامي دانشجويان (دفتر تحكيم وحدت)" را به عنوان پاسدار و مروج انديشههاي خط امامي تشكل دادند. در آن زمان ميان نيروهاي خط امام با ليبرالها, دگرانديشها و نيروهاي چپ تقابل وجود داشت و دفتر تحكيم وحدت در آن مقطع جانب نيروهاي خط امام را گرفت. در آن زمان با توجه به تغييراتي كه در ساختار قدرت بوجود آمد، دفتر تحكيم وحدت جانب دولت را گرفت و در آن مقطع نقش نيروهاي حزب الهي را بر عهده داشت. در سال 1360 با توجه به انقلاب فرهنگي در سطح دانشگاهها مجموعه دفتر تحكيم وحدت به نوعي مجري اين طرح در داخل دانشگاهها شد. در آن زمان تشكلهاي مخالف مرامنامه دفتر تحكيم وحدت از دانشگاهها به نوعي اخراج شدند و از آن زمان تا سال 68 ما شاهد يك دوره تكصدايي در دانشگاهها بوديم.
ايلنا: ويژگي اين اتحاديه تازه تأسيس در سطح دانشگاهها چه بود و در ابتدا توسط چه كساني اتحاديه انجمنهاي اسلامي دانشجويان تشكيل شد؟
افشاري: آن دوران، دفتر تحكيم وحدت شايد به ظاهر رهبري جريان دانشجويي را برعهده داشت، ولي عملكرد او ويژگيهاي جنبش دانشجويي را نداشت. جنبش دانشجويي اساساً يك جنبش اجتماعي است و اين جنبش به عنوان يك حركت جمعي در خارج از نهادهاي موجود عمل ميكنند و اين در حالي بود كه دفتر تحكيم وحدت و انجمنهاي اسلامي دهه 60 جزئي از نهادهاي موجود بودند و به نوعي نمايندگي دولت در داخل دانشگاهها را بر عهده داشتند و بسياري از كار ويژههاي دولت را در داخل دانشگاهها انجام ميدادند و رسماً وظيفه بازتوليد ايدئولوژي و رفتار سياسي حكومت در داخل دانشگاهها را بر عهده داشتند. آن دوران، دوران تكتشكلي در دانشگاهها بود و مجموعه نيروهاي مدافع حاكميت در داخل انجمنهاي اسلامي فعاليت داشتند. در اين دوره محل و جايگاهي براي فعاليتهاي غير رسمي دگرانديشانه در دانشگاهها وجود نداشتند.
دفتر تحكيم وحدت توسط 50 تشكل انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاههاي سراسر كشور تشكيل شد. حبيب بيطرف , محسن ميردامادي, عباس عبدي, وفا تابش, شمس وهابي, ابراهيم اصغرزاده, بهزاديان از فعالين و موسسين اصلي دفتر تحكيم وحدت بودند. البته بايد به اين نكته اشاره كنم كه بر خلاف تصور برخيها كه ميگويند آقاي احمدينژاد نيز در تشكيل اين اتحاديه كمك كرده است، بايد گفت وي به هيچ وجه در تشكيل دفتر تحكيم وحدت نقش نداشته است.
ايلنا: از همان ابتداي فعاليت وجهه سياسي نسبت به وجهه فرهنگي دفتر تحكيم وحدت برتري داشت و به عنوان يك تشكل سياسي دانشجويي معرفي شد برخورد اين تشكل با ديگر گروههاي سياسي ديگر چگونه بود؟
افشاري: در آن مقطع مجموعه تحكيم وحدت در بلوك چپ قدرت قرار داشت. در آن زمان مجمع روحانيون مبارز رهبري بلوك چپ قدرت را بر عهده گرفته بود، آنها معتقد بودند كه بلوك چپ قدرت مبلغ واقعي و اصلي خط امام است و با همين انديشه، بلوك چپ توانستند در مجلس سوم پيروز شود. در آن زمان هم ابراهيم اصغرزاده, بهزاديان و حبيب بيطرف به عنوان نماينده دفتر تحكيم وحدت در مجلس سوم كه در دست جناح چپ بود، حضور داشتند.
ايلنا: پس از پايان دهه 60 به ناگهان در دفتر تحكيم وحدت دگرديسي بوجود ميآيد، دلايل اين امر چيست؟
افشاري: در سال 68 پس از رحلت حضرت امام (ره) تغييرات اساسي در ساختار سياسي كشور بوجود آمد و به طبع آن مجموعه دفتر تحكيم وحدت هم دچار دگرديسي شد. در آن زمان بخش راست قدرت، بر عرصه سياسي كشور مسلط شد و با اتفاقاتي كه در مجلس چهارم افتاد، جريان چپ از صحنه قدرت بيرون رانده شد و تمامي پستها از اين جريان گرفته شد. مجموع دفتر تحكيم وحدت در اين زمان به نفع جريان چپ موضعگيري كرد.
ايلنا: با توجه به آنكه دفتر تحكيم وحدت در قبل از رحلت امام(ره) در بلوك چپ قرار داشت و پس از رحلت امام(ره) عرصه سياسي كشور در دست جريان راست قرار گرفت، برخورد اين جريان با اين تشكل چگونه بود؟
افشاري: جريان راست در ابتدا سعي كرد تشكلهاي موازي را مقابل مجموعه دفتر تحكيم وحدت شكل بدهند. مجموعه گروه طبرزدي مجموعهاي موازي را تحت عنوان "انجمنهاي اسلامي دانشجويان و فارغ التحصيلان و موسسات آموزش عالي" تشكيل داد. اين مجموعه گرايش راست بسيار تند داشتند، به طور مثال براي اولين بار لفظ "امام خامنهاي" از سوي اين گروه مطرح شد. تشكلهاي ديگري مانند بسيج دانشجويي و جامعه اسلامي دانشجويان تشكيل شد و جريان راست بروي اين تشكلها سرمايهگذاري كرد، ولي زماني كه از اين روند نتيجه نگرفتند، با مجموعه دفتر تحكيم وحدت برخورد كردند. ساختمان تحكيم و آن جايگاهي كه دفتر تحكيم وحدت تا آن روز داشت را گرفتند. در آن دوران برخوردهاي امنيتي با انجمنهاي اسلامي دانشجويان صورت گرفت و برخي از فعالين اين مجموعه بازداشت شدند.
در ادامه برخورد با تحكيم با پايان يافتن كار مجلس سوم، ابراهيم اصغرزاده و صالحآباي كه از افراد مورد حمايت مجموعه تحكيم بودند، بازداشت شدند.
ايلنا: با توجه به برخوردي كه با اعضاي دفتر تحكيم وحدت صورت گرفته بود، برخورد اين تشكل با شرايط جديد چه بود؟
افشاري: در آن مقطع مجموعه تحكيم عملاً حالت حكومتي سابق خود را از دست داد، فعاليت در انجمنهاي اسلامي ديگر مصونيت نداشت و حتي ممكن بود هزينههايي را هم در بر داشته باشد. به دليل اتفاقاتي كه از سال 68 به بعد رخ داده بود، تحكيم از حالت مدافع مطلق حاكميت به رويكرد انتقادي تغيير موضع داد و انتقاد خود را بيشتر متوجه بخش جناح راست حاكميت كرد، البته اين امر براي تحكيم وحدت هزينههاي زياي داشت. البته در آن مقطع بخشي از انجمنهاي اسلامي به جريان راست حاكميت ميپيوندد، ولي اكثريت تحكيم منتقد باقي ميماند.
ايلنا: پيوستن گروهي از اعضاي دفتر تحكيم وحدت به جريان راست چه تأثيري در رونند فعاليتهاي اين تشكل گذاشت؟
افشاري: سال 68 تا 73 ، سالهاي ركود تحكيم است. در اين سالها تحكيم عملاً هيچ نشست رسمي نداشت، البته تنها اختلافهاي داخل دفتر تحكيم وحدت موجب اين ركود نشده بود، بلكه سياستهاي دولت، مهمترين عامل ركود در اين مجموعه بود، عملكرد غلط، كار را به آنجا كشاند كه رهبري نسبت به وضعيت سياسي دانشگاهها موضع انتقادي گرفت و عملاً در يك سخنراني گفتتند كه "بشكند دستهايي كه دانشگاهها را غير سياسي كرد". با اين رويكرد جديد رهبري، فضايي فراهم شد تا مجموعه تحكيم تلاش و تحرك مجددي پيدا كند، در سال 73 پس از دو سال، نشست دفتر رسمي شد و تحكيم از حالت ركود خارج شد.
ايلنا: آيا ركود در دفتر تحكيم وحدت در سالهاي 68 تا 73 تنها به دليل فشارهاي حاكميت بود يا خود اعضاي دفتر تحكيم وحدت نتوانستند خود را با شرايط جديد وفق دهند، در ضمن به افرادي فعال اين دوره نيز اشاره كنيد؟
افشاري: هم فشار حكومت وجود داشت و هم اعضاي عضو اتحاديه با شرايط جدي روبرو بودند كه نميدانستند با اين شرايط چه برخوردي داشته باشند. تا آن زمان دفتر تحكيم وحدت مجموعهاي از دل حكومت و ابزار دولت در داخل دانشگاهها بود. بخشي از اين مجوعه قصد داشتند نقش سابق خود را در دانشگاهها ايفا كند و بخشي ديگر در جستوجوي راه تازه براي فعاليت بودند، اما دليل اصلي روكود در سالهاي 68 تا 73 در دفتر تحكيم وحدت بيشتر نتيجه عملكرد و سردرگمي اعضاي آن زمان اين مجموعه بود.
علي شكوريراد, داوود سليماني, سعيد شيركوند, سيد شمسالدين سياسيراد, علي باقري, عليرضا بابايي از چهرههاي فعال اين دوران بودند كه از سال آخر حيات امام(ره) تا پايان سال 73 يعني؛ دوران ركود دفتر تحكيم وحدت فعاليت ميكردند.
ايلنا: به غير از تغييراتي كه در عرصه فعاليت جريان دانشجويي به دليل تأكيد مقام معظم رهبري مبني بر فعاليتهاي سياسي دانشجويان در سطح دانشگاهها، چه عوامل ديگري موجب شد تا دفتر تحكيم وحدت از حالت ركود خود خارج شود؟
افشاري: به غير از بوجود آمدن فضاي جديد بعد از سال 73، عامل مهم ديگري كه در شرايط جديد تحكيم نقش داشت، حضور جريان روشنفكري در داخل دانشگاهها بود. دفتر تحكيم تحكيم وحدت تا قبل از اين جريان از ايدئولوژي اسلام فقاهتي با گرايش چپ حمايت ميكرد، ولي از دهه 70 به بعد بطور مشخص طرفدار روشنفكري ديني شد. به طور مثال دكتر سروش موج جديدي را وارد انجمنهاي اسلامي كرد كه اين موج از دانشگاه اميركبير آغاز شد. تا آن زمان دو جريان چپ و راست در دفتر تحكيم وحدت حضور داشتند، عدهاي گرايش به جناج چپ و عدهاي گرايش به جناح راست حاكميت داشتند، ولي از آن زمان به بعد جريان سومي بوجود آمد كه مدافع جريان روشنفكري ديني بود. همين جريان جديد نطفه اوليه فراكسيون مدرن را در دفتر تحكيم رقم زد. فراكسيون مدرن در آن زمان در اقليت محض بود ولي به مرور زمان بخش مسلط مجموعه تحكيم شد. بخش گرايش راست بعدها با حمايت حاكميت و بخشي از احزاب در قالب تحكيم شيراز مشغول به فعاليت شد و جريان چپ سنتي نيز پس از مدتي به تحكيم شيراز پيوست و مابقي بدنه تحكيم در قالب نيروهاي سمپات جبهه مشاركت يا سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي نيز در دفتر تحكيم وحدت فعاليت ميكردند.
ايلنا: پس از سال 73 گفتمان دفتر تحكيم وحدت تغيير مييابد، در خصوص اين تغيير گفتمان توضيح بدهيد؟
افشاري: در آن مقطع در ميان اعضاي دفتر تحكيم وحدت يك گسست معرفتي و جامعه شناختي بوجود آمد، اگر چه اين مجموعه به لحاظ سازماني, تشكيلاتي و مرامنامهاي در تمام اين سالها يكسويه بوده است، اما به لحاظ ماهيت عملكرد دچار دگرديسي اساسي شده است و جايگاه خود را از پوزسيون به اپوزسيون به مرور زمان ارتقاء ميدهد. در ابتداي سالهاي دهه 70 دفتر تحكيم وحدت در حالي كه نسبت به وضعيت موجود انتقاد داشت ولي از كليت ساختار نظام دفاع ميكرد. پس از چند سال تحكيم به سمت انتقاد صرف و در حال حاضر مخالف ساختار بخش مسلط است. در آن سالها گفتمان حاكم بر انجمنهاي اسلامي عوض ميشود. در آن سالها گفتمان روشنفكري، جايگزين گفتمان سنتگرايي, دموكراسيخواهي جايگزين حكومت ديني و تجدد و مدرنيته جايگزين اسلام فقاهتي تغيير شكل ميدهد. طرفداران اسلام فقاهتي به سمت سكولاريسم تغيير موضع ميدهند و گفتمان آزادي و عدالت را از منظر روشنفكري مورد بررسي قرار ميدهد.
ايلنا: آيا اين دگرديسي فقط شامل نسل جديد اعضاي دفتر تحكيم وحدت ميشد يا نه؟ افراد گذشته نيز دچار دگرديسي شدهاند؟
افشاري: اين دگرديسي تنها شامل نسل جديد اعضاي دفتر تحكيم وحدت نبود، بسياري از موسسين و شكل دهندگان و فعالين دهه شصت دفتر تحكيم وحدت نيز دچار اين دگرديسي شده بودند. همين افراد در شكلگيري وضعيت كنوني دفتر تحكيم موثر بودند.
ايلنا: در خصوص اين دوره بيشتر توضيح دهيد؟
افشاري: از سال 73 به بعد دفتر تحكيم وحدت با رويكرد جديدي شروع به فعاليت كرد. مبناي معرفتي فعاليت خود را آراء دكتر سروش قرار داده بود. برخي از اعضاي آن زمان اين مجموعه معتقد بودند كه انجمنهاي اسلامي دانشجويان بايد به فضاي قبل از انقلاب فرهنگي باز گردند و بايد مشروعيت خود را دانشجويان بگيرند. در آن مقطع گرايش راست تكليفش مشخص بود و گرايش چپ سنتي هم معتقد بود كه انحراف از انديشههاي امام باعث تمام مشكلات جامعه شده است. آنها معتقد بودند اگر جريان راست سنتي كنار برود، مشكلات حل ميشود.
ايلنا: در مورد خصوصيتهاي مجموعه جديد دفتر تحكيم وحدت توضيح بدهيد؟
افشاري: مجموعه جديد، مدرنيته و تجدد را به عنوان پايگاه معرفت شناسي خودش قبول كرده است. اين مجموعه به تمام جريانهاي سياسي نگاه انتقادي داشته و معتقد بود كه خط قرمزها بايد در عرصه سياست شكسته شود. تمام نيروهايي كه در داخل كشور التزام عملي به قانون اساسي دارند، بايد بر اساس آزادي بيان اظهار عقيده كنند. مجموعه جديد معتقد بود؛ شكستن خط قرمز به معني فراهم كردن محيطي مناسب براي سخنراني افرادي كه تا آن زمان اجازه سخنراني نداشتند، تحكيم در آن زمان از نيروهايي كه يك دهه از دانشگاهها بيرون رفته بودند جهت سخنراني دعوت ميكردند، اين گروه كه پايه گذار اصلي فراكسيون مدرن در دفتر تحكيم وحدت بودند و معتقد بودند كه تحكيم بايد در راستاي اهداف جامعه مدني فعاليت كند.
ايلنا: اين نوع نگاه جديد در دفتر تحكيم وحدت باعث اختلاف در اين مجموعه نشده است؟
افشاري: رويكرد جديد باعث برخي اختلافات شده است. برخي از افراد در همان مقطع معتقد بودن انجمن اسلامي نبايد از عناصر مطرود امام(ره) براي سخنراني دعوت كند و به آنها تريبون بدهد. اين افراد معتقد بودند كه تحكيم بايد بر اصول ايدئولوژيك خود تكيه كند و در چارچوب ايدئولوژي خود عمل كند و نبايد تريبون جريانات خارج از اين چارچوب باشد. در آن مقطع اختلاف نظرهاي زيادي در ميان اعضاي انجمنهاي اسلامي دانشگاهها وجود داشت و برخي جريانات مانند روزنامه كيهان به اين اختلافات و منازعات دامن ميزدند.
ايلنا: درباره فعاليت جريان مدرن و همچنين چگونگي برخورد اين جريان با ديگر گرايشهاي دفتر تحكيم وحدت توضيح دهيد؟
افشاري: براي مثال اين جريان كه در ابتدا از دانشگاه اميركبير آغاز به كار كرده بود، براي اولين بار انتخابات باز در انجمن اسلامي دانشجويان برگزار كرد. در اين انتخابات تمام دانشجويان توانستند در فرآيند تصميمسازي انجمن دخالت داشته باشند. در آن مقطع فضاي سنگيني بر جامعه به خصوص دانشگاهها حاكم بود، به همين جهت جريان مدرن با نيروهاي چپ سنتي ائتلاف كردند، البته در آن زمان سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي, انجمن اسلامي مدرسين و جامعه پزشكي؛ گروههايي بودند كه با دفترتحكيم وحدت ارتباط داشتند و خود اين ارتباط موجب پيوندي ميان ائتلاف جريان چپ سنتي و جريان مدرن دفتر تحكيم وحدت شده بودند و اين گروهها بر ائتلاف ميان اين دو جريان تأكيد داشتند. اوج فعاليت دفتر تحكيم وحدت بين سالهاي 73 تا 75 بود. در سال 73 پس از آنكه مجلس طرح خصوصيسازي دانشگاهها را تصويب كرد، انجمنهاي اسلامي نسبت به اين امر اعتراضات زيادي كردند و اين حركت نقطه عطف حركتهاي افراطي بعدي شد. در آن زمان براي اولين بار در دانشگاهها تريبون آزاد برگزار شد. اين اقدامهاي سراسري باعث شد كه مجلس اين طرح را پس بگيرد و اين پيروزي بزرگي براي دانشجويان بشمار ميآمد. در سال 74 سخنراني دكتر سروش در دانشگاه تهران با حمله گروههاي فشار بهم خورد و باعث اعتراض و موضعگيري تند دفتر تحكيم وحدت نسبت به اين امر شد و دانشجويان نيز از اين اعتراضات استقبال خوبي كردند، البته در همان مقطع در دانشگاه تهران به دليل اختلافاتي كه بين اين انجمن با مجموعه تحكيم بود، اين اعتراضات به نتيجه نرسيد، چون بر خلاف انتظار در همان مقطع عدهاي به "حسين اللهكرم" نيز براي سخنراني تريبون دادند، تا او نيز نظرات خود را بگويد، مجموعه اين حركتها باعث شد تا دفتر تحكيم وحدت كه در دهه 60 ميان دانشجيان وجه خوبي نداشت باشد، وجهه مناسبي كسب كند.
ايلنا: آيا برخوردي در آن مقطع با مجموعه دفتر تحكيم وحدت صورت گرفت؟
افشاري: در سال 75 مجموعههاي امنيتي با تحكيم به خصوص با انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه اميركبير برخورد كرند، ولي اين برخوردها اثري در كار اين مجموعه نداشت و مجموعه دفتر تحكيم وحدت با دلگرمي بيشتري به سمت حركتهاي راديكالي به پيش ميرفتند.
ايلنا: فعالان بين سالهاي 73 تا 76 در دفتر دفتر تحكيم وحدت چه كساني بودهاند؟
افشاري: فاطمه حقيقتجو, علي باقري, معين, سيدسراجالديني ميردامادي, ميثم سعيدي, مجيد فراهاني, علي توكلي، سيدعلي هاشمينسب و فاضل ابيات از فعالين دفتر تحكيم وحدت در آن مقطع بودند، ، ولي فاضل ابيات فعالترين عضو دفتر تحكيم وحدت در آن سالها بود، شايد بتوانيم او را پدر فراكسيون مدرن دفتر تحكيم وحدت بناميم، من خودم سال 75 وارد تحكيم شدهام.
ايلنا: با تمام اختلافاتي كه در ميان مجموعه دفتر تحكيم وحدت بين اين سالها وجود داشت، ولي در سال 76 اين اختلافها كنار گذاشته شده بود و براي انتخابات رياست جمهوري فعاليت گستردهاي از سوي دفتر تحكيم وحدت صورت گرفت، كسي نميتواند نقش دفتر تحكيم وحدت را در بوجود آوردن دوم خرداد ناديده بگيرد، در خصوص فعاليت اين مجموعه در آن مقطع توضيح دهيد؟
افشاري: در سال 76 نيروهاي چپ سنتي و مدرن دفتر تحكيم وحدت به طور جدي وارد فعاليتهاي انتخاباتي شدند. در ابتدا از ميرحسين موسوي براي كانديداتوري رياست جمهوري حمايت شد، البته در آن موقع تمامي گروههاي چپ بر روي آقاي ميرحسن موسوي اجماع داشتند، ولي زماني كه مهندس موسوي وارد عرصه انتخابات نشد، اختلافات ميان جريان چپ براي حمايت از يك كانديدا به وجود آمد. گرايش طيف مدرن دفتر تحكيم وحدت در انتخابات از خاتمي حمايت كرد و جناح چپ سنتي تحكيم به سمت محتشميپور و بهزاد نبوي گرايش داشتند، جناح راست مجموعه قائل به شركت در انتخابات نبود، ولي در پشت پرده با آقاي ريشهري گفتوگوهايي را انجام داده بود، در نهايت مجموعه دفتر تحكيم وحدت در انتخابات دوم خرداد برروي كانديداتوري خاتمي اجماع كرد، فعاليت دفتر تحكيم وحدت در آن مقطع زماني مهمترين عامل پيروزي خاتمي در دوم خرداد 76 بود.
ايلنا: پس از پيروزي اصلاحطلبان در دوم خرداد 76، رويكرد دفتر تحكيم وحدت در قبال وضعيت موجود چه بود؟
افشاري: با حادثه دوم خرداد دفتر تحكيم وحدت در سطح عمومي ارتقاء پيدا كرد و تحكيم به طور جدي وارد عرصه كلان سياسي و اجتماعي جامعه شد و به عنوان بزرگترين و متشكلترين پايگاه حامي خاتمي شروع به فعاليت كرد. در اين دوره فراكسيون مدرن دفتر تحكيم وحدت رشد پيدا كرده بود و نماينده جريان دانشجويي در سطح دانشگاهها شد و عملاً نقش حافظ دولت و فضاسازي براي حركت رو به جلو براي اصلاحات در پيشگرفت. نقش طيف راست مجموعه تحكيم در آن مقطع زماني ضعيف شده بود. تحكيم در اين سالها فضاي بسته آزادي بيان را شكست و خط قرمزهاي داخل دانشگاه را توسعه داد. به طور مثال در آن زمان نيروهاي ملي-مذهبي جزو خط قرمزيهاي حاكميت بودند و دفتر تحكيم از آنها جهت سخنراني دعوت ميكرد. حتي مرز خودي و غير خودي كه نيروهايي مانند سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي قائل به اين امر بودند را، شكست. مجموعه دفتر تحكيم وحدت در همان زمان دست به افشاگريهاي مختلف در خصوص عملكرد حاكميت زد. به طور مثال پس از قتلهاي زنجيرهاي قبل از آنكه دولت اين موضوع را اعلام كند، تحكيم دست به افشاگريهاي سازمان دهي شده در اين خصوص زد و به طور مشخص انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه اميركبير در اين خصوص ميتينگ اعتراضي گذاشت. در آن زمان شعار "فشار از پايين و چانه زني از بالا" مطرح بود و تحكيم در اين سالها نقش توليد فشار را در جامعه ايفا ميكرد، البته در زمان حادثه 18 تير لطمات زيادي به بدنه جريان دانشجويي وارد شد و بعد از آن حادثه فضاي نشاط و سرزندگي داخل دانشگاهها كمتر شد. مجموعه تحكيم وحدت در ادامه استراتژي اصلاح از درون تا انتخابات مجلس ششم اين روند را ادامه داد و معتقد بود براي ادامه روند اصلاحات بايد بخش مخالف جريان اصلاحات كنار گذاشته شود، به همين جهت به طور فعال وارد انتخابات مجلس ششم شد و در آن انتخابات ليستي نيز براي شركت در انتخابات ارايه داد.
ايلنا:پس از انتخابات مجلس ششم، شاهد تغييرات اساسي در نگرش دفتر تحكيم وحدت نسبت به وضعيت جريانهاي سياسي هستيم، دليل اين امر چه بود؟
افشاري: پس از انتخابات مجلس ششم و پذيرش حكم حكومتي توسط نمايندگان مجلس، فضاي جديدي داخل تحكيم وحدت بوجود آمد. مجموعه عملكرد دولت و تمكيني كه مجلس ششم مقابل حكم حكومتي كرد و همچنين تصميم نمايندگان مجلس براي ادامه فعاليت خود در ساختار حكومت باعث شد كه بخشي از دفتر تحكيم وحدت به اين نتيجه برسند كه ديگر در چارچوب اصلاحات دوم خردادي امكان فعاليت وجود ندارد و نميتوان در اين ساختار به مطالبات و خواستههاي دانشجويان پاسخ داد. به همين جهت بحث "عبور از خاتمي" را مطرح كردند. اين بخش تحكيم كه اين طرح را ارائه داده بود، عملاً به دنبال برنامهاي جديدي براي پيشبرد اصلاحات بود و "استراتژي مقاومت مدني" در برابر "استراتژي آرامش فعال" نيروهاي جبهه مشاركت مطرح كرد.
ايلنا: به نظر مي رسد از اين زمان اختلافات دفتر تحكيم وحدت بالا ميگيرد؟
افشاري: از اين زمان مجموعه تحكيم به دو دسته تقسيم ميشود، عدهاي معتقد به فعاليت در چارچوب جبهه دوم خرداد بودند و ميگفتند كه نبايد از خاتمي انتقاد كرد. در مقابل اين افراد؛ عدهاي ديگر معتقد بودند كه مجموعه تحكيم نبايد خود را به جبهه دوم خرداد محدود كند و بايد به دنبال رويكرد جديدي در جبهه اصلاحات باشد و بر نقد همه جانبه ساختار قدرت بپردازد. مجموعه اختلاف اين دو ديدگاه باعث عميقتر شدن شكاف در دفتر تحكيم وحدت شد.
ايلنا: البته اين اختلافات در حالي رخ داده بود كه بخشي از اعضاي دفتر تحكيم وحدت به عنوان نماينده در مجلس ششم حضور داشتند؟
افشاري: يكي از عوارض انتخابات مجلس ششم و انتخابات اولين دوره شوراها اين بود كه برخي از اعضاي دفتر تحكيم وحدت، نماينده مجلس ششم و شوراهاي شهر شدند. اين امر باعث ايجاد منازعات جديد ميان اعضاي دفتر تحكيم وحدت شد. در آن زمان بحث استفاده از امتيازات قدرت توسط برخي از اعضاي تحكيم، عنوان شد و اين سوال بوجود آمد كه "آيا كاركرد دفتر تحكيم وحدت به عنوان بخشي از جريان دانشجويي كاركردي حزبي است؟، آيا جريان دانشجويي ميتواند شريك قدرت شود و در ساختار قدرت قرار بگيرد؟ و بر اساس خواست ساختار قدرت عمل كند؟ يا اينكه وظيفه مجموعه تحكيم نقد ساختار قدرت است و نبايد وارد قدرت شود؟ حضور آن عدهاي كه وارد ساختار قدرت شدند و امتيازاتي از اين ساختار گرفته بودند، باعث ناراحتي برخي از اعضاي دفتر تحكيم شد وفكر ميكردند كلاه سرشان رفته و از اين قافله عقب ماندن.
بخش ديگر دفتر تحكيم معتقد به برخورد انتقادي با كليت ساختار قدرت بود و اينكه در چارچوب اين ساختار جايي براي امتياز گرفتن از قدرت باقي نميماند، اين بخش نسبت به افرادي كه وارد ساختار قدرت شده بودند به واكنش پرداختند. اين ديدگاه مخالفاني نيز داشت، مخالفان اين ديدگاه ميگفتند كه تحكيم از چارچوب گذشته خود خارج شده است، آنها كه خود را نيروهاي ارزشي تحكيم معرفي كرده بودند به روند جديد دفتر تحكيم معترض شدند. تفاوت اين بخش سنتي با مدرن به قدري زياد بود كه اعضاي اين دو گروه از نظر ظاهري و پوشش لباس نيز با همديگر فرق داشتند، اين اختلافات جديد باعث شد كه شكاف ميان دفتر تحكيم وحدت شدت پيدا كند. مجموع اين اختلافات باعث شد نشست تحكيم در زمان برگزار نشود، البته اين بار نه به خاطر عوامل خارجي، بلكه به دليل اختلافهاي بين اعضاي دفتر تحكيم وحدت اين نشست برگزار نشد.
ايلنا: رويكرد حاكميت و احزاب و گروههاي سياسي به شرايط جديد دفتر دفتر تحكيم وحدت چه بود؟
افشاري: با شرايط جديد در دفتر تحكيم وحدت، عناصر نفوذي وارد تحكيم شده بودند. اين عناصر نفوذي در ابتدا چراغ خاموش وارد مجموعه ميشدند و حتي مواضع راديكال هم ميگرفتند و بعد در زمان مقتضي شكافهاي موجود را تشديد ميكردند. اختلافات گذشته در دفتر تحكيم وحدت به دليل تكثرگرايي اين تشكل وجود داشت و معمولاً اين اختلافها قابل حل بود، ولي اين افراد اين اختلافها را به سمت تضاد آشتيناپذير سوق ميدادند. در آن مقطع نيز نيروهاي راست تحكيم به اين اختلافات دامن ميزدند. مجموعه اين اختلافات و اقدامات مقدمات انشقاق در تحكيم را فراهم كرد. احزاب سياسي هم كه در انتخابات مجلس ششم همراهي جنبش دانشجويي را به همراه داشت، پس از رسيدن به قدرت همسويي تحكيم براي آنها مهم نبود، اين گروهها نيز در تصميمگيريهاي دفتر تحكيم وحدت دخالت ميكردند و دخالت احزاب باعث تشديد اختلافات در تحكيم شد. البته من نقش نيروهاي امنيتي را در اين انشقاق پررنگتر ميدانم. دفتر تحكيم وحدت شيراز به كمك همين عوامل شكل گرفت.
ايلنا: در مورد اختلافهاي جديد در دفتر تحكيم وحدت كه منجر به استعفاء يكي از اعضاي شوراي مركزي شد توضيح بدهيد؟
افشاري: البته اختلاف نظر هميشه وجود داشته است و اين اختلاف نظر نقطه قوت تحكيم است، ولي مشكل جديد تحكيم بازتوليد همان مشكل قبلي است، يعني دو نگاه متفاوت به تحكيم وجود دارد، يك نگاه معتقد است كه تحكيم بايد در حوزه جامعه مدني فعاليت كند و نگاه ديگر معتقد است نقطه قدرت تحكيم همسويي با ساختار قدرت است، اين افراد اگرچه جزء اكثريت در دفتر تحكيم وحدت نيستند و از سهم ناچيزي در دفتر تحكيم برخوردارند، ولي به دليل پيوند آنها با ساختار قدرت خواهان سهم برابر در مجموعه هستند، اين عده حاضر نيستند اقدامات دموكراتيك را بپذيرند، نگاه اين افراد با نگاه اكثريت تحكيم همسويي نداشت به طور مثال آقاي مومني نگاهش با ديگر اعضاي شوراي مركزي سنخيت نداشته است و چون انتظارات مورد نظر او در دفتر تحكيم برآورده نشد از دفتر تحكيم استعفا داد، ولي به هر جهت دفتر تحكيم وحدت در اين دوره از انسجام بهتري نسبت به گذشته برخوردار است.
ايلنا: براي آخرين سوال آينده تحكيم را چگونه توصيف ميكنيد و به نظر شما تحكيم به كجا ميرود؟
افشاري: به طور قطع تحكيم ديگر نميتواند ايفاگر نقش كنوني خودش باشد, به نظر ميرسد در آينده نقش رهبري جنبش دانشجويي به نهادي متناسب با ويژگيهاي شرايط فعلي جامعه منتقل شود. تحكيم به نقطه عظمت خود در دهه 20 باز خواهد گشت و در نقش يك تشكل فرهنگي، نيروهاي دانشجويي مسلمان نوگرا و نوانديش را تربيت خواهد كرد و رهبري حوزههاي سياسي و صنفي توسط نهادي همانند پارلمان دانشجويي كه زماني در قالب تحكيم دموكراسي مطرح شده بود، قرار خواهد گرفت. البته اين امكان نيز وجود دارد كه تحكيم دچار تغيير بنيادي شود و رهبري پارلمان دانشجويي را بر عهده بگيرد ولي به نظر من امكان تحقق گزينه اول بيشتر است. در پايان اميدوارم با انتخاب شورايي جوان در دفتر تحكيم وحدت تلاشهاي گذشته دفتر تحكيم وحدت به ثمر برسد و ما شاهد روند مولد و رو به رشد جريان دانشجويي باشيم.
