مرحوم، مجوز مى خواهد! نگاهى به مراحل اخذ مجوز موسيقى، ايران

تعطيلات تابستان آغاز شده است. گرمى هوا روبه افزايش است و حتى نمى خواهد ذره اى از قدرت انكارناپذيرش بكاهد، با اين حال فضاى موسيقى و فعاليتهاى مرتبط با آن تقريباً رو به سردى گذارده است. به واقع اگر قرار بر اين باشد كه گزارشى از عملكرد و فعاليتهاى حوزه موسيقى طى سه ماه اول سال۸۴ ارائه شود، چندان مسير خوشايندى را پيش رو نمى گشايد. طى اين سه ماه نه كنسرت قابل توجهى به روى صحنه رفته است. نه اتفاق خاصى كه بتوان به آن تكيه كرد و نه اثر جالب توجهى روانه بازار نشر شده است. از ظاهر امر چنين برمى آيد كه اهل موسيقى و جامعه موسيقى تعطيلاتى را آغاز كرده اند كه از خلال آن بوى چندان مساعدى به مشام نمى رسد. مركز موسيقى وزارت ارشاد به عنوان مهمترين مرجع ترين و قدرتمندترين نهاد سياست گذار موسيقى به نوعى در يك بلاتكليفى نامشخص دست و پا مى زند. بى مناسبت نخواهد بود اگر از مديران مركز سؤال شود در سه ماه اخير چه كرده ايد؟ اكنون چه مى كنيد؟ اگر از منظرى كنسرت هاى پرآب و تاب و داغ به مركز مربوط نشود و گريبان موسيقيدان را هدف قرار دهد، اما نشر آثار موسيقى، با واسطه يا بى واسطه با مركز موسيقى وزارت ارشاد مرتبط است.
سير صدور مجوز آثار صوتى به اين ترتيب است كه ابتدا مجوز شعر از شوراى شعر اخذ مى شود. جالب ترين نكته آن است كه شاعران فقيد نيز بايد اين مسير را طى كنند! بى ترديد حافظ، سعدى، مولانا و... چه شكوه ها كه از اين قرارداد ادارى دست و پاگير نكرده و ندارند!
پس از اخذ مجوز شعر و مجوز صدور ضبط اثر، اثر توليدشده جهت اخذ مجوز نشر مجدداً روانه مديريت نظارت و ارزشيابى مركز موسيقى مى شود. در اين مرحله همچنين مجوز بروشور، متن و پوستر اثر نيز الزامى است.
مسير فوق به ظاهر امرى ساده و مرسوم است كه در سلسله مراتب امور ادارى، جاى سؤالى باقى نمى گذارد. اما روى ديگر سكه وجوددارد كه نحوه عملكرد و برخورد شوراى شعر و يا شوراى تصويب آثار را مى تواند همواره مورد عتاب يا پرسش قرار دهد. از ذكر اين نكته مى گذريم كه چرا حافظ و مولوى نياز به مجوز شعر دارند!
موردى كه سبب شد تا قدرى به شوراى شعر مركز موسيقى بپردازيم نه مجوز به اشعار سطحى و پيش پا افتاده آثار موسيقى عامه پسند بلكه مجوز ندادن به اشعار شاعران بزرگى است كه سهم عمده اى در گسترش فرهنگ و ادبيات اين سرزمين دارند. به ياد دارم حدود سالهاى ،۱۳۷۵ اثر قاصدك از هنرمند گرامى پرويز مشكاتيان، تنها به دليل استفاده از شعر قاصدك اخوان و شب نيما نتوانست مجوز نشر بيابد.
اين رويه همچنان نيز مى تواند ادامه داشته باشد. وجه ديگرى نيز بر اين سياست شورا مترتب است و آن هم شايد مته لاى خشخاش باشد. به عنوان مثال مى توان به اثرى از مرحوم فرهنگ فر اشاره كرد كه هنوز در بلاتكليفى به سر مى برد. ناصر فرهنگ فر را همگان مى شناسند. او علاوه بر مهارت و استادى در تنبك نوازى، در بداهه سرايى و خواندن اشعار ضربى نيز مهارت داشت. او گاه اشعار عاميانه كه در فرهنگ مردم نيز موقعيت شناخته شده اى داشته است را نيز چاشنى آوازهاى خود مى كرد.
حال اثرى از اين استاد فقيد، به دليل استفاده قسمت كوتاهى از اشعار عاميانه، در پشت اتاق مجوز مانده است.
مرحوم فرهنگ فر نيز ديگر در ميان ما نيست تا خود به تغيير و حذف اين قسمت كمك كند تا شايد بتوان آن را ارائه كرد و شنيد!
مورد ديگر اثرى از كيهان كلهر به نام باران است. باران از مجموعه غزل ها با همكارى كلهر و هنرمند هندى شجاعت حسين خان است كه سال گذشته نيز كانديد جايزه گرمى شده بود. حال اشعار مورد استفاده در اين اثر نيز در چهارچوب اتاق شوراى شعر منتظر و بلاتكليف مانده است. جالب توجه آنكه همين اشعار در اثر غزل، پيش از اين مجوز گرفته است. هرچند مجموعه غزل ها نيز حدود يك سال منتظر اجازه بود! شوراى تصويب آثار نيز، چندان سياست روشنى ندارد. در حالى كه آثار بسيارى از دنياى موسيقى عامه پسند با شعر و موسيقى نازل و حقير روانه بازار مى شود، برخى آثار ماهها منتظر مى ماند و شايد هيچگاه نيز مجوز ورود به بازار نشر را نيابد.

از اثر به تماشاى آبهاى سپيد، حسين عليزاده (مدت يك سال، سير مجوز آن به طول انجاميد) كه بگذريم، اثرى از محمدرضا درويشى نيز پس از چند ماه هنوز بلاتكليف مانده است. اين اثر شامل موسيقى فيلمهاى بمانى (داريوش مهرجويى)، قطعه ناتمام (مازيار ميرى)، دو فرشته (محمد حقيقت) و تئاتر شب هزار و يكم (بهرام بيضايى) است. ممكن است مركز موسيقى دلايل خاص خود را براى اين روش، ارائه كرده و خود را حق به جانب تصور كند، اما جامعه موسيقى بى ترديد تاب تحمل ندادن مجوز به آثارى اين چنين را ندارد. مگر چند فرهنگ فر در هنر اين سرزمين پديد آمده است؟ دلايل مركز موسيقى هرچه مى خواهد باشد، ولى به نظر مى رسد آثار جدى تر، شاخص تر و از موسيقيدانان مشهورتر با مشكلات و موانع جدى ترى روبروست. شايد بد نباشد كه برخى از آثار با نام مستعار و تحت عنوان ديگرى ارائه شود تا شايد مسير اخذ مجوزهاى دست و پاگير مركز موسيقى وزارت ارشاد را راحت تر تحمل كند!